لقب فاروق متعلق به کیست؟

بیان شبهه:

فردی به نام عبدالرحمن حسین زاده در یک تحقیقی که در شبکه اجتماعی تلگرام منتشر شده است، مدعی است که عمر دارای صفت فاروق بوده و این ادعا را از کتب خاصه و مورد تایید شیعه اثبات کرده است. در این نوشتار از چندین کتاب تفسیری و غیر تفسیری نامبرده است که به نوعی بعضی از امامان شیعه در رابطه با فاروق بودن عمر صحه گذارده‌اند و آن را تأیید کرده‌اند.

پاسخ شبهه:

اولاً: در منابع شیعه به هیچ عنوان سندی که خلیفه غاصب دوم را فاروق نامیده باشند دیده نمی شود، و این ادعایی بی اساس و پوچ است. ضمن اینکه انچه مشخص است شیعیان به نص صریح روایات امیرالمومنین علیه السلام را فاروق می دانند:

• …قلت: يا رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم، أرشدني إلى النجاة. … فعليك بعلي بن أبي طالب، فإنه إمام أمتي، وخليفتي عليهم من بعدي، وهو الفاروق الذي يميز بين الحق والباطل،…^[1]

با تمام سانسورهایی که برای فضائل امیرالمومنین علیه السلام اتفاق افتاده بازهم در منابع معتبر عامه می بینیم که لقب فاروق برای امیرالمومنین علیه السلام نسبت داده شده است:

• سمعت رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) يَقُولُ: سَتَكُونُ بَعْدِي فِتْنَةٌ، فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ فَالْزَمُوا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ، …وَهُوَ فَارُوقُ هَذِهِ الأُمَّةِ، يُفَرِّقُ بَيْنَ الْحَقِّ وَالْبَاطِلِ،….^[2]

ثانیاً: حال وقتی که کتب عامه را مشاهده می کنیم، به غیر از فضیلت تراشی ها برای خلیفه دوم، به مطالبی هم برمیخوریم که در ان تصریح شده لقب فاروق که به عمر داده شده هیچ ارتباطی به پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم ندارد، و این فضیلت تراشی از سمت عامه برای خلیفه دوم بیش نیست:

• قال بن شهاب بلغنا ان اهل الکتاب کانوا اول من قال لعمر الفاروق وکان المسلمون یاثرون ذلک من قولهم ولم یبلغنا ان رسول الله (صلی الله علیه وآله وسلم) ذکر من ذلک شیئا.^[3]
  ابن‌شهاب گوید: این‌گونه به ما رسیده است که اهل کتاب نخستین کسانی بودند که به عمر لقب فاروق دادند و مسلمانان از سخن آن‌ها متاثر شدند و این لقب را درباره عمر استعمال کردند و از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) هیچ مطلبی در این‌باره به ما نرسیده است.

•  عمر بن الخطاب بن نفیل بن عبد العزی… ابو حفص العدوی، الملقب بالفاروق قیل لقبه بذلک اهل الکتاب.^[4]
  عمر بن الخطاب… ملقب به فاروق، گویند که اهل کتاب این لقب را به عمر دادند.

حتی بعضی منابع عامه به صراحت به کذب بودن روایتی که عمر را فاروق می نامد اذعان داشته اند:

• عَنِ النَّبِيِّ (صلی الله علیه وآله وسلم) قَالَ: ” رَأَيْتُ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي فِي الْعَرْشِ فِرْنَدَةً خَضْرَاءَ فِيهَا مَكْتُوبٌ بِنُورٍ أَبْيَضَ: لَا إِلَه إِلَّا الله مُحَمَّد رَسُولُ اللَّهِ أَبُو بَكْرٍ الصِّدِّيقُ عمر الْفَارُوق “.
  هَذَا حديح [حَدِيث] لَا يَصح، وَالْمُتَّهَم بِهِ عمر بن إِسْمَاعِيلَ قَالَ يَحْيَى: لَيْسَ بشئ كَذَّاب دجال سوء خَبِيث وَقَالَ النَّسَائِيّ وَالدَّارَقُطْنِيّ: مَتْرُوك الحَدِيث.^[5]

ثالثاً: لازم به ذکر است فاروق یعنی جدا کننده حق از باطل^[6]، کسی که بتواند حق را از باطل تمیز دهد باید دارای علم و اگاهی لازم برای این امور باشد، اما آنچه که خود عامه هم از خلیفه دومشان نقل کرده اند، بیانگر عدم علم داشتن اوست، پس چنین کسی با چنین سطح اگاهی چگونه می تواند حق را از باطل تشخیص دهد، در اینجا به چند شاهد در بحث بی دانش بودن خلیفه دوم اشاره می کنیم:

• لولا علی لهلک عمر ^[7]
  اگر علی نبود عمر هلاک شده بود.

• کل الناس افقه من عمر حتی ربات الحجال^[8]
  همه مردم از عمر داناترند حتی زنان پرده نشین

• حَدَّثَنِی عَبْدُ اللهِ بْنُ هَاشِمٍ الْعَبْدِیُّ، حَدَّثَنَا یَحْیَى یَعْنِی ابْنَ سَعِیدٍ الْقَطَّانَ، عَنْ شُعْبَةَ، قَالَ: حَدَّثَنِی الْحَکَمُ، عَنْ ذَرٍّ، عَنْ سَعِیدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى، عَنْ أَبِیهِ، أَنَّ رَجُلًا أَتَى عُمَرَ، فَقَالَ: إِنِّی أَجْنَبْتُ فَلَمْ أَجِدْ مَاءً فَقَالَ: لَا تُصَلِّ. فَقَالَ عَمَّارٌ: أَمَا تَذْکُرُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ، إِذْ أَنَا وَأَنْتَ فِی سَرِیَّةٍ فَأَجْنَبْنَا فَلَمْ نَجِدْ مَاءً، فَأَمَّا أَنْتَ فَلَمْ تُصَلِّ، وَأَمَّا أَنَا فَتَمَعَّکْتُ فِی التُّرَابِ وَصَلَّیْتُ، فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه وآله وسلم) : «إِنَّمَا کَانَ یَکْفِیکَ أَنْ تَضْرِبَ بِیَدَیْکَ الْأَرْضَ، ثُمَّ تَنْفُخَ، ثُمَّ تَمْسَحَ بِهِمَا وَجْهَکَ، وَکَفَّیْکَ» فَقَالَ عُمَرُ: ” اتَّقِ اللهَ یَا عَمَّارُ قَالَ: إِنْ شِئْتَ لَمْ أُحَدِّثْ بِهِ.^[9]
  شخصی نزد عمر آمد و گفت: من جنب شده ام و آب نیافتم ، چه کنم ؟ عمر گفت : نماز نخوان!!! عمار که آنجا حضور داشت، گفت: ای امیرالمومنین،مگر یادت نیست در یکی از جنگها من و تو جنب شدیم، تو نماز نخواندی ولی من خود را در خاک غلطاندم و نماز خواندم. بعد که نزد پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) رفتیم، حضرت فرمودند : اگر دست بر خاک می زدید و بر صورت و دستها می کشیدید، کفایت می کرد .عمر گفت : ای عمار از خدا بترس. عمار گفت : اگر می خواهی این جریان را نقل نکنم.

—————————————

[1] – امالی، شیخ صدوق، تحقيق قسم الدراسات الاسلامية – مؤسسة البعثة ، ج1، ص78.

[2] – استیعاب، ابن عبدالبر، المحقق: علي محمد البجاوي، الناشر: دار الجيل، بيروت، الطبعة: الأولى، 1412 هـ – 1992 م، عدد الأجزاء: 4، ج4، ص1744.

تاریخ دمشق، ابن عساکر، المحقق: عمرو بن غرامة العمروي، الناشر: دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، عام النشر: 1415 هـ – 1995 م، عدد الأجزاء: 80، ج42، ص42.

مسند بزاز، بزاز، الناشر: مكتبة العلوم والحكم – المدينة المنورةف الطبعة: الأولى، (بدأت 1988م، وانتهت 2009م)ف عدد الأجزاء: 18، ج9، ص342.

معجم الکبیر، طبرانی، المحقق: حمدي بن عبد المجيد السلفي، دار النشر: مكتبة ابن تيمية – القاهرة، الطبعة: الثانية، عدد الأجزاء:25،ج6، ص269.

کفایة الطالب، گنجی شافعی، الناشر : دار إحياء تراث أهل البيت عليهم السلام، ج1،  ص187و188.

[3] – تاریخ طبری، طبری، الناشر: دار التراث – بيروت، الطبعة: الثانية – 1387 هـ، عدد الأجزاء: 11 ، ج11، ص504.

انساب الاشراف، بلاذری، تحقيق: سهيل زكار ورياض الزركلي، الناشر: دار الفكر – بيروت، الطبعة: الأولى، 1417 هـ – 1996 م، عدد الأجزاء: 13، ج10، ص297.

طبقات الکبری، این سعد، المحقق: إحسان عباس، الناشر: دار صادر – بيروت، الطبعة: الأولى، 1968 م، عدد الأجزاء: 8 ، ج3، ص270.

تاریخ دمشق، ابن عساکر، المحقق: عمرو بن غرامة العمروي، الناشر: دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، عام النشر: 1415 هـ – 1995 م، عدد الأجزاء: 80 ، ج44، ص51.

اسدالغابه، ابن اثیر، الناشر: دار الفكر – بيروت، عام النشر: 1409هـ – 1989م ، ج3، ص648.

حض الصواب في فضائل أمير المؤمنين عمر بن الخطاب، ابن مبرد، المحقق: عبد العزيز بن محمد بن عبد المحسن، الناشر: عمادة البحث العلمي بالجامعة الإسلامية، المدينة النبوية، المملكة العربية السعودية، الطبعة: الأولى، 1420هـ/2000 م، عدد الأجزاء: 3، ج1، ص174.

[4] – البدایه و النهایه، ابن کثیر، تحقيق: عبد الله بن عبد المحسن التركي، الناشر: دار هجر للطباعة والنشر والتوزيع والإعلان، الطبعة: الأولى، 1418 هـ – 1997 م، سنة النشر: 1424هـ / 2003م، عدد الأجزاء:21، ج10، ص180.

[5] – الموضوعات، ابن جوزی، الناشر: محمد عبد المحسن صاحب المكتبة السلفية بالمدينة المنورة، الطبعة: الأولى، جـ 1، 2: 1386 هـ – 1966 م، ج1، ص327.

قلت: هذا باطل، والمتهم به حسين.

میزان الاعتدال، ذهبی، تحقيق: علي محمد البجاوي، الناشر: دار المعرفة للطباعة والنشر، بيروت، الطبعة: الأولى، 1382 هـ – 1963 م، عدد الأجزاء: 4 ، ج1، ص540

الَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بن حميل وَهَذَانِ خبران باطلان موضعان لَا شَكَّ فِيهِ وَلَهُ مِثْلَ هَذَا أَشْيَاءُ كَثِيرَةٌ يَطُولُ الْكِتَابُ بِذِكْرِهَا

المجروحین، ابن حبان، المحقق: محمود إبراهيم زايد، الناشر: دار الوعي – حلب، الطبعة: الأولى، 1396هـ، عدد الأجزاء: 3 ،  ج2، ص116.

وَفِيهِ عَلِيُّ بْنُ جَمِيلٍ الرَّقِّيُّ، وَهُوَ ضَعِيفٌ.

مجمع الزوائد، هیثمی، المحقق: حسام الدين القدسي، الناشر: مكتبة القدسي، القاهرة، عام النشر: 1414 هـ، 1994 م، عدد الأجزاء: 10، ج9، ص58.

وفيه محمد بن عامر كذاب.

کنزل العمال، متقی هندی، المحقق: بكري حياني – صفوة السقا، الناشر: مؤسسة الرسالة، الطبعة: الطبعة الخامسة، 1401هـ/1981م، ج13، ص236.

فَإِنَّهُ حَدِيثٌ ضَعِيفٌ، فِي إِسْنَادِهِ مَنْ تُكُلِّمَ فِيهِ، وَلَا يَخْلُو مِنْ نَكَارَةٍ.

البدایه و النهایه، ابن کثیر، تحقيق: عبد الله بن عبد المحسن التركيف الناشر: دار هجر للطباعة والنشر والتوزيع والإعلان، الطبعة: الأولى، 1418 هـ – 1997 م، سنة النشر: 1424هـ / 2003م، عدد الأجزاء:21، ج10، ص366.

[6] – فارُوقٌ: يُفَرِّقُ مَا بَيْنَ الْحَقِّ وَالْبَاطِلِ

 لسان العرب، ابن منظور، الناشر: دار صادر – بيروت، الطبعة: الثالثة – 1414 هـ، عدد الأجزاء: 15، ج10، ص303.

[7]– الاستيعاب في معرفة الأصحاب، ابن عبدالبر، المحقق: علي محمد البجاوي، الناشر: دار الجيل، بيروت، الطبعة: الأولى، 1412 هـ – 1992 م، عدد الأجزاء: 4، ج3، ص1103.

[8]– تفسیر ابن کثیر، ابن کثیر، محقق: محمد حسين شمس الدين، ناشر: دار الكتب العلمية، بيروت، 1419ه، ج 2، ص 213.

[9] – صحیح مسلم، مسلم نیشابوری، المحقق: محمد فؤاد عبد الباقي، الناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت، عدد الأجزاء:4، ج1، ص280.