بیان شبهه:
سعدالدین تفتازانی (متوفای۷۹۱هـ) در جواب از استدلال شیعه به حدیث غدیر می‌نویسد:
- والجواب منع تواتر الخبر فان ذلک من مکابرات الشیعة[1].
جواب ما این است که حدیث غدیر متواتر نیست و این از زورگویی‌های شیعه است.
در نتیجه ادعای تواتر و لزوم قبول آن روایت معنا نخواهد داشت.
پاسخ شبهه:
از جمله شرایطی که برای ناقلان یک حدیث متواتر گفته شده، از این قرار است که تعداد راویان در هر طبقه به میزانی باشد که توافق عمدی آن‌ها بر کذب، محال باشد[2]؛ از این رو در حصول تواتر، عدد خاصی را نمی‌توان معیّن کرد؛ زیرا اعتقاد بر درستی و عدم توافق بر کذب نزد افراد، نسبی است و کم‌ترین مرز آن، اطمینان بر عدم توافق بر کذب است. گر چه عدّه‌ای برای تواتر عددی را معیّن کردهاند[3] ولی با نقد دیگران مواجه شده است. از این رو علمای فن رجال و حدیث، حتی در میان عامه نیز بر عدم امکان تبانی بین رجال حدیث غدیر و در نتیجه متواتر بودن آن اذعان دارند. به عنوان نمونه:
ذهبی، عالم چیره دست رجالی شافعی مذهب قرن هشتم که قول او مورد قبول تمامی فرق عامه است، رساله‌اى کوتاه دارد که در آن 125 طریق و سلسله سند درباره حدیث غدیر و بخش اصلى آن (جمله من کنت مولاه فعلى مولاه) را گزارش کرده است[4]. ذهبى در مقدمه چند سطرى این رساله میگوید:
- حدیث من کنت مولاه متواتر است و قطعاً مىتوان گفت رسول خدا [صلی الله علیه و آله وسلم] آن را بیان فرموده است.
ملا علی قاری هروی از علمای اهل سنت می‌نویسد:
- أنَّ هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ لَا مِرْیَةَ فِیهِ، بَلْ بَعْضُ الْحُفَّاظِ عَدَّهُ مُتَوَاتِرًا إِذْ فِی رِوَایَةٍ لِأَحْمَدَ أَنَّهُ سَمِعَهُ مِنَ النَّبِیِّ – صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ – ثَلَاثُونَ صَحَابِیًّا، وَشَهِدُوا بِهِ لِعَلِیٍّ لَمَّا نُوزِعَ أَیَّامَ خِلَافَتِهِ[5].
حدیث غدیر بدون شک صحیح است، بلکه بعضی از حافظان آن را متواتر دانسته‌اند، چون در نقل احمد بن حنبل آمده است: این حدیث را در زمان خلافت علی بعد از اختلافی که درباره آن پیش آمد، سی تن از صحابه شهادت دادند که آن را از رسول خدا شنیده‌اند.
کتانی، یکی دیگر از علمای اهل تسنن، در کتاب” نظم المتناثر من الحدیث المتواتر” که آن را به منظور جمع احادیث متواتر تالیف کرده است، حدیث غدیر را به عنوان یکی از احادیث متواتر نقل می‌کند که بیش از 24 صحابی آن را نقل کردهاند.[6] عجلونی نیز بر تواتر حدیث غدیر تاکید داشته است.[7]
به سخن امیر صنعانی عالم سنی مذهب سلفی عقیده در مورد این حدیث نیز اشاره میکنیم که میگوید اگر حدیث غدیر متواتر نباشد، چه چیزی در این دنیا قطعی است؟
- ومن ذَلِک حَدِیث من کنت مَوْلَاهُ فعلی مَوْلَاهُ فَإِن لَهُ مائَة وَخمسین طَرِیقا قَالَ الْعَلامَة المقبلی بعد سرد بعض طرق هَذَا الحَدِیث مَا لَفظه فَإِن لم یکن هَذَا مَعْلُوما فَمَا فِی الدُّنْیَا مَعْلُوم وَجعل هَذَا الحَدِیث فِی الْفُصُول من الْمُتَوَاتر لفظا …[8]
و از جمله ی احادیث متواتر حدیث” من کنت مولاه فعلی مولاه ” می باشد که صد و پنجاه طریق دارد و علامه مقبلی بعد از بیان بعضی از طرق حدیث گفته است که اگر این حدیث قطعی و آشکار نباشد، هیچ چیز در دنیا قطعی و آشکار نخواهد بود و این حدیث را متواتر دانسته است.
محمد ناصر الباني عالم مورد قبول وهابیت هم بر تواتر حدیث غدیر اذعان دارد. او میگوید:
- برای حديث غدير سند‌های بسياري ذكر شده است كه افراد زيادی مانند هيثمی در كتابش المجمع اسناد آن را ذكر كرده اند، ومن آنچه آورده‌ام اندكی از آن است كه هر كسی پس از آشنائی با اسناد آن يقين به صحت پيدا می‌كند…. خلاصه سخن آن كه هر دو قسمت اين روايت [من كنت مولاه فعلي مولاه ؛ اللهم وال من والاه ] صحيح هستند؛ بلكه قسمت اول آن به صورت متواتر از رسول خدا صلی الله عليه وآله نقل شده است …[9]
———————————————————————————————
[1] – شرح المقاصد، تفتازانی، ناشر: شرف رضی ، قم 1409 ق.، ج 5، ص 274.
[2] – فَأَمَّا خَبَرُ التَّوَاتُرِ فَهُوَ مَا يُخْبِرُ بِهِ الْقَوْمُ الَّذِينَ يَبْلُغُ عَدَدُهُمْ حَدًّا يُعْلَمُ عِنْدَ مُشَاهَدَتِهِمْ بِمُسْتَقَرِّ الْعَادَةِ أَنَّ اتِّفَاقَ الْكَذِبِ مِنْهُمْ مُحَالٌ وَأَنَّ التَّوَاطُؤَ مِنْهُمْ فِي مِقْدَارِ الْوَقْتِ الَّذِي انْتَشَرَ الْخَبَرُ عَنْهُمْ فِيهِ مُتَعَذِّرٌ…
الکفایه فی علم الروایه، خطیب بغدادی، محقق: أبو عبدالله السورقي , إبراهيم حمدي المدني، ناشر: المكتبة العلمية – المدينة المنورة، ج 1، ص 16.
[3] – برخی از علمای عامه در حصول خبر متواتر، تعداد روایان را شرط دانسته و در این باره اقوال مختلفی دارند:
نظر قاضی ابی بکر باقلانی این است که حداقل راویان باید چهار نفر باشد. دیدگاه اصطخری این است که حداقل راویان باید ده نفر باشد. نظر عدهای از علمای عامه این است که حداقل راویان باید 12 نفر باشد (به تعداد نقباء بنی اسرائیل). نظر ابو هذیل علاف این است که حداقل راویان باید 20 نفر باشد. نظریه دیگری حداقل راویان را 40 نفر دانسته است. گروه دیگری نیز حداقل راویان را 70 نفر می دانند. آخرین نظریه هم این است که حداقل راویان باید 313 نفر به تعداد اصحاب بدر باشد. بدیهی است که هیچکدام نیز برای نظریه خود دلیل محکمه پسندی ندارند.
اصول الحدیث و احکامه، جعغر سبحانی، صص 25 – 35، مؤسسه النشر الاسلامی، 1420 ه ق.
[4] – این رساله را مرحوم سید عبدالعزیز طباطبایى، نسخه شناس و محقق معاصر احیاء و تصحیح کرده و توسط انتشارات دلیلما قم به سال 1423ق. به چاپ رسیده است.
[5] – مرقاة المفاتیح، تألیف ملا علی قاری، الناشر: دار الفكر، بيروت – لبنان، جلد ۹، صفحه ۳۹۳۷
[6] – نظم المتناثر من الحدیث المتواتر،ا أبو عبد الله محمد لالإدريسي الشهير بـ الكتاني، المحقق: شرف حجازي، ناشر: دار الكتب السلفية – مصر، ص194
[7] – رواه الطبراني وأحمد والضياء في المختارة عن زيد بن أرقم وعلي وثلاثين من الصحابة بلفظ اللهم وال من والاه وعاد من عاداه، فالحديث متواتر أو مشهور.
كشف الخفاء ومزيل الإلباس عما اشتهر من الأحاديث على ألسنة الناس ، العجلوني الجراحي، الناشر: مكتبة القدسي، لصاحبها حسام الدين القدسي – القاهرة، ج ۲ ، ص ۲۷۴ ، رقم : ۲۵۹۱
[8] – إجابة السائل شرح بغیة الآمل، صنعانی، المحقق: القاضي حسين مقبولي الأهدل، الناشر: مؤسسة الرسالة – بيروت، ص98
[9] – سلسلة الأحاديث الصحيحة وشيء من فقهها وفوائدها، الألباني، ناصرالدين، ناشر: مكتبة المعارف للنشر والتوزيع، الرياض، الطبعة: الأولى، عدد الأجزاء: 6، ج 4، ص 343.